Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski osiągnęły porozumienie w sprawie mechanizmu CBAM. Będzie on wprowadzany stopniowo, zgodnie z wycofywaniem bezpłatnych uprawnień do emisji EU-ETS w nowym systemie. Zmieniona wersja projektu, poza dotychczasowymi obszarami obejmuje również wodór.
Skuteczna polityka klimatyczna w sektorze przemysłowym jest ogromnym wyzwaniem ze względu na jego wysoką energochłonność. Obok energetyki i transportu, przemysł pozostaje najbardziej emisyjnym obszarem europejskiej gospodarki. Odpowiada za ok. 22% łącznych emisji gazów cieplarnianych w UE, które nie są wyłącznie bezpośrednim efektem spalania paliw, ale również samych procesów produkcji towarów, które wymagają szeregu określonych reakcji chemicznych[1].
Dotychczasowa polityka redukcyjna nie jest wystarczająca do osiągnięcia ambitnych celów unijnych. Obciążenie przemysłu kosztami uprawnień do emisji EU-ETS dotyczy w szczególności sektora chemicznego, produkcji nawozów oraz metalowego. Z początkiem obowiązywania system zakładał wprowadzenie do obrotu ilości uprawnień równej zadeklarowanej emisyjności gałęzi i ich stopniową redukcję na podstawie czynnika LRF, który w latach 2013-2020 wynosił 1,74%, a od 2021 r. przyjął wartość 2,2%. Aktualnie, tempo wycofywania uprawnień ma wzrosnąć (4,2%) po to, by przyspieszyć dekarbonizację trudnych sektorów.
CBAM – co to?
Jednym z kluczowych ryzyk związanych z coraz bardziej rygorystyczną polityką handlu emisjami jest zjawisko tzw. ucieczki emisji (Carbon Leakage Exposure Factor). Pojęcie to odnosi się do sytuacji, w której podmioty przemysłowe operujące w ramach gospodarki o restrykcyjnych strategiach redukcji zanieczyszczeń, przenoszą produkcję poza jej granice w celu ominięcia dodatkowych kosztów. Może się to wiązać z obserwowalnym wzrostem emisji w odpowiadających sektorach w krajach, których taka polityka nie obejmuje.
Może to prowadzić bezpośrednio do obniżenia konkurencyjności przemysłu w UE, ze względu na wyższe ceny produktów w porównaniu z tymi importowanymi spoza Unii. Co więcej, w takiej sytuacji mają miejsce mierzalne straty finansowe związane z wyprowadzaniem biznesu, miejsc pracy i przychodów do budżetu poza państwo objęte wzmocnionymi regulacjami.
W celu ochrony konkurencyjności europejskiego i krajowego przemysłu dotychczas stosowany był wewnętrzny mechanizm darmowej alokacji w ramach unijnego systemu ETS dla instalacji przemysłowych. Darmowe uprawnienia pokrywały większość emisji z wymagających instalacji w skali roku, jednak ich stosowanie determinowało nieskuteczność działań środowiskowych. W związku z tym również będą stopniowo wycofywane do roku 2035.
By zachować konkurencyjność Europy na tle pozostałych regionów opracowano mechanizm dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism). Jest to podatek graniczny zakładający nałożenie adekwatnych dodatkowych kosztów do ceny importowanych produktów przemysłowych, przy uwzględnieniu emisyjności generowanej przez te produkty. Zadaniem CBAM jest więc utrzymanie konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw przemysłowych i mitygacja ryzyka wyprowadzenia ich działalności poza obszar UE ze względu na koszty ponoszone w wyniku prowadzonych przez Unię działań klimatycznych.
CBAM – dlaczego obejmie wodór?
Początkowo CBAM obejmował dobra z kluczowych sektorów, jak energia elektryczna, cement, nawozy, produkty stalowe, metalowe i aluminium. Na wniosek Parlamentu Europejskiego zakres został jednak rozszerzony o wodór, amoniak, chemikalia organiczne oraz tworzywa sztuczne i wytworzone z nich towary.
Jak wskazali eksperci, część z proponowanych zapisów dot. wodoru może powodować utrudnienia dla rozwijającego się rynku oraz wypaczać strategie importu wodoru w przyszłości. Jest to tym większe ryzyko, biorąc pod uwagę, że według planu REPower EU z 2022 r. import odnawialnego wodoru do UE ma przekroczyć 10 mln ton do 2030 r. Objęcie wodoru mechanizmem CBAM oznaczałoby nałożenie podatku węglowego na importowany wodór w oparciu o emisje oraz równoległe, stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień do emisji dla instalacji produkcji wodoru, zarówno nieodnawialnego, jak i odnawialnego, które mogłoby być sprzeczne z zasadą proporcjonalności.
W związku z tym proponowali, aby włączenie wodoru do CBAM nastąpiło wyłącznie po przeprowadzeniu dogłębnej oceny wpływu i przy zapewnieniu, że jest ono zgodne z celami dotyczącymi wodoru i jego pochodnych. Wskazali także, że decydenci polityczni powinni zapewnić wodorowi oraz jego nośnikom równe warunki w zakresie ochrony przed ucieczką emisji, a obciążenia administracyjne dla importerów wodoru i jego pochodnych powinny zostać zredukowane do minimum, aby nie blokować skali importu zakładanej we wspomnianym planie REPower EU[2].
[1] K. Kobyłka, M. Sobkiewicz, Europejski mechanizm dostosowania cen CO2 na granicy (CBAM) Gdzie jesteśmy? Dokąd zmierzamy?, 2022
[2] Hydrogen Europe, ETS and CBAM – implications for the hydrogen sector, 2022